داستان ها

مجله ترجمه بینا نشانه ای "ورس جانکیز"

سال 2013، شماره1-1، صص: 47-54

لیلا صادقی

فریدالدین عطار نیشابوری (524-600)، شاعر ایرانی، اثر ماندگار خود، منطق الطیر را قرن ششم به نگارش درآورد. گرچه از اهالی ادب، کسان دیگری همچون بوعلی سینا (359-416)، محمد غزالی (437-490هـ.ق) و بسیاری دیگر نیز همین منظومه را به زبان و با جهانی دیگر شکل داده‌اند، اما اثر عطار ماندگارترین و ادیبانه‌ترین بازآفرینی منطق‌الطیر است، چرا که دارای ویژگی‌هایی است که آن دیگر آثار فاقد آن هستند.  البته لازم به ذکر است که ترجمه‌های بینانشانه‌ای بسیاری از منطق‌الطیر صورت گرفته است که بررسی نظام نشانه‌ها و چگونگی عملکرد آن‌ها در ایجاد داستان کلان متفاوت، حائز اهمیت است.

سی مرغ شدن مرغان

براساس پیرنگ منطق‌الطیر، سی مرغ گردهم می‌آیند تا از میان خود شاهی را برگزینند. عاقل‌ترین آن‌ها (هدهد) پیشنهاد می‌دهد که بدین منظور همگی به اتفاق به جستجوی سیمرغ، مرغی افسانه‌ای، به سمت قاف حرکت کنند، مرغی که کمابیش در فرهنگ غرب با ققنوس اسطوره‌ای در تقارن است. سیمرغ به صورت تحت اللفظی به معنای سی مرغ است و در منظومه‌ی عطار، استعاره‌ای از خدا یا مرادی است که پرندگان را به سوی خدا هدایت می‌کند. به هنگام تجمع این سی مرغ نزدیک آشیانه‌ی سیمرغ، آن‌ها با دیدن انعکاس تصویر خود بر دریاچه متوجه می‌شوند که از مجموع همه‌شان، سیمرغ شکل گرفته است. عطار شعر خود را به گونه‌ای تنظیم می‌کند که مفهوم و ساختار در هماهنگی با یکدیگر قرار بگیرند و مفهوم سیمرغ شدن هم در فرم و هم در محتوا اجرا می‌شود. درواقع، ساختار اثر، از تجمع تکه‌های متفرق و خرده‌روایت‌های دیگری شکل می‌گیرد که از مجموع کل این ساختارهای مختلف،ساختاری بزرگ‌تر و واحد به نام سیمرغ به وجود می‌آید. هر خرده‌روایت در این اثر از سوی مرغی متفاوت روایت می‌شود و در نهایت مجموع قاب‌های مربوط به هر پرنده روی هم رفته به صورت استعاری به تجمع سی مرغ مختلف اشاره می‌کند که به یک کل واحد، سیمرغ، تبدیل می‌شود- ساختاری چندگانه اما منسجم به سوی شکل‌گیری یک صدای واحد. درواقع اثر عطار به خاطر همین تناظر فرم و محتوا است که به یکی از بهترین نمونه‌های بازآفرینی شده‌ی منطق‌الطیر تبدیل شده است. همچنین قابل به ذکر است که این اثر یکی از نمونه‌های اولیه داستان کلان به شمار می‌آید.

نوشتن دیدگاه